2024 жылғы вегетациялық маусым Қазақстанның солтүстік-шығыс аймағында жаздық бидайдың өсуі мен дамуы үшін қолайсыз ауа райы жағдайларымен ерекшеленді. Әсіресе, жаздық бидайдың өсіп-даму кезеңінде ауа температурасы орташа көпжылдық көрсеткіштерден жоғары болып, ылғал тапшылығы байқалды. Мұндай климаттық жағдайлар фитопатогендердің таралуына және агроценоздарда саңырауқұлақ ауруларының дамуына қолайлы әсер етті. Мониторинг кезеңінде жаздық бидай өсімдіктері күндізгі температура, топырақ пен ауа ылғалдылығы көрсеткіштері, сондай-ақ фитопатогендердің патологиялық әсері бойынша стресстік күйде болды.

Жаздық бидайда ақ ұнтақ Erysiphe graminis, қоңыр жапырақ таты Puccinia triticina және септориоз Septoria sp. аурулары дамыды. Фунгицидтерді қолданар алдында (флаг жапырағының шығу фазасында) ақ ұнтақтың таралуы агроценоздарда 30 %-ға дейін, қоңыр тат – 15 %-ға дейін, ал септориоз – 25 %-ға дейін жетті. Фунгицидтерді қолданғаннан кейін 10 күн өткен соң бұл аурулардың таралуы айтарлықтай төмендеді: ақ ұнтақ – 75,1–90,1%, қоңыр тат – 51,3–62,1 %, септориоз – 34,1–47,5 %. Осылайша, зерттелген аурулар кешеніне қарсы ең жоғары тиімділік Рекс Дуо препаратына тән болды. Осы фунгицидті қолданғаннан кейін 20 күн өткен соң ақ ұнтақ толығымен басылды, қоңыр жапырақ таты 78,6 %-ға, ал септориоз 71,5 %-ға төмендеді. Бақылау учаскесінде осы мерзімде ақ ұнтақты зеңнің таралуы 17,1%-ға дейін төмендеді, бұл төмендеу абиотикалық факторлардың әсерімен байланысты, алайда қоңыр жапырақ таты мен септориоздың таралуы өңделмеген учаскеде тиісінше 43,9 % және 88,8 %-ға жетті (5-кесте, 31, 32-сурет).

5-кесте – Фунгицидтерді флаг жапырағының шығу фазасында қолданудың биологиялық тиімділігі

 31-сурет – Фунгицидтерді қолданудың 10 күннен кейінгі биологиялық тиімділігі

 32-сурет – Фунгицидтерді қолданудың 20 күннен кейінгі биологиялық тиімділігі

Зерттеу нәтижесінде фунгицидтердің өсімдік жамылғысындағы өсу және өнімді үдерістерге әсер ету фактісі анықталды: өсімдіктердің өсуі, өнімді сабақтардың саны, масақтың ұзындығы, масақтағы дәндердің саны, сондай-ақ масақтағы дәндердің массасы, 1000 дәннің массасы және жаздық бидайдың биологиялық өнімділігі артады (6-кесте).

6-кесте – Фунгицидтерді флаг жапырағының шығу фазасында қолдану кезіндегі өсімдік көрсеткіштері (37–39)

Аммиак селитрасы N₃₄ тыңайтқышын әртүрлі вегетациялық фазаларда қолдану, сондай-ақ Рекс Дуо фунгицидін пайдалану, жаздық бидай өсімдіктерінің жағдайын айтарлықтай жақсартты: өнімді сабақтар санының, өсімдіктер биіктігінің, масақтағы дән санының және 1000 дән массасының ұлғаюы байқалды. Бұл тыңайтқыштарды қолдану әсіресе түптену мен масақтану фазаларында тиімді болды. Зерттеу нәтижелері бойынша, тыңайтқыштар мен фунгицид қолданылмаған бақылау нұсқасында биологиялық өнімділік 38,9 га/ц құрады, ал тек фунгицид қолданылған нұсқада – 43,4 га/ц. Түптену фазасында аммиак селитрасымен бір рет қоректендіру және кейін флаг жапырақ фазасында фунгицид негізіндегі препаратты енгізу биологиялық өнімділікті 52,7 га/ц-ге дейін арттырды, ал екі рет қоректендіру (түптену және масақтану фазаларында) тәжірибеде ең жоғары өнімділікке – 60,9 га/ц жетуге мүмкіндік берді (7-кесте).

7-кесте – Азотты тыңайтқыштар аясында фунгицидтерді қолданғанда жаздық бидай өсімдіктерінің көрсеткіштері

Жаздық бидай агроценоздарында дақылдың дамуына қолайсыз, бірақ аурулардың пайда болуына қолайлы жағдайларда, Рекс Дуо фунгициді 0,5 га/л мөлшерінде ақ ұнтақты тиімді басып отырды: қолданғаннан кейінгі 12-ші күні аурудың таралуы 100 %-дан 18–20 %-ға дейін, ал дамуының қарқындылығы 45 %-дан 5 %-ға дейін төмендеді. Ақ ұнтақтың даму дәрежесі бойынша есептелген биологиялық тиімділік 88–89 %-ды құрады. Қолданғаннан кейінгі 22-ші күні аурудың таралуы 4–5 %-ға дейін, ал бақылау нұсқасында 100 % деңгейінде қалды; аурудың даму қарқындылығы 60 %-дан 3 %-ға дейін төмендеді. Осы кезеңдегі биологиялық тиімділік 92–95 % болды (8-кесте).

Рекс Дуо фунгицидінің жаздық бидайдағы тат ауруына қарсы белсенділігі орташа болды. 12 күннен кейін өңделген нұсқаларда таралуы 13–14 % құрады (бақылауда – 60 %), ал аурудың даму дәрежесі – 10 % (бақылауда – 25 %). Осы мерзімдегі биологиялық тиімділік 60–64 % аралығында болды.

8-кесте – Азотты тыңайтқыштар мен Бинорам өсу реттегіші аясында фунгицид қолданылғандағы жаздық бидай өсімдіктерінің көрсеткіштері

Қолданғаннан кейінгі 22 күнде бақылау алаңындағы қоңыр тат ауруының таралуы 70 %-ға дейін өсті, ал өңделген алаңдарда бұл көрсеткіш айтарлықтай төмендеп – 12–13 % деңгейінде қалды. 22 күн өткен соң бақылау алаңында аурудың даму дәрежесі 45 %-ға жеткен болса, өңделген нұсқаларда бұл көрсеткіш 8 % болды. Рекс Дуо фунгицидінің жаздық бидайдағы қоңыр татқа қарсы биологиялық тиімділігі 80–84 % деңгейінде (22 күннен кейін) болды.

Фунгицидтің әсері септориоздық жапырақ дақтарына қатысты жаздық бидайда әлдеқайда төмен байқалды. Қолданғаннан кейінгі 12 күнде өңделген нұсқаларда аурудың таралуы 28–30 % құраса, бақылауда бұл 60 % болды; ал аурудың даму қарқындылығы өңделгенде 20 %, бақылауда 35 % деңгейінде тіркелді. Осы кезеңдегі биологиялық тиімділік 40–45 % аралығында болды. Препарат қолданылғаннан кейінгі 22 күнде бақылау алаңындағы септориоздық дақтардың таралуы 90 %-ға дейін ұлғайғанымен, өңделген нұсқаларда бұл көрсеткіш 20–23 % деңгейінде төмен болды. 22 күннен кейін бақылау нұсқасындағы аурудың даму дәрежесі 60 %-ға жетсе, өңделгенде 15 % болды. Рекс Дуо фунгицидінің жапырақ септориозына қарсы биологиялық тиімділігі 22 күннен кейін 50–60 % болды.

Өсімдіктің вегетация кезеңінде Бинорам өсу стимуляторын қосымша қолдану фунгицидтің тиімділігін сәл арттырды.